Birleşmiş Milletler Türkiye Büroyu Yiyecek ve Tarım Teşkilatı FAO Temsilci Destekçisi Dr. Ayşegül Selışık, TGDF Akademi’nin konuğu olarak katıldığı video konferansta Covid-19’un dünyada ve Türkiye’de zirai faaliyetlere olan tesirini değerlendirdi. TGDF Akademi’nin video konferans usulüyle tertip ettiği programı çok rakamda katılımcı takip etti. Selışık, COVID-19 ve bundan sonra çıkabilecek salgınların tarımı ciddi etkileme potansiyeli bulunduğunu söyleyerek konuşmasına başladı.
Geçmişte yaşanan Ebola ve SALLA salgınlarının Türkiye’yi etkilemediğini, ancak dağıldığı bölgelerdeki zirai yapımı ciddi biçimde düşürdüğünü ifade eden Selışık, çok daha büyük bir salgın olan COVID-19’un da eş bir tesir gösterebileceğini kaygısını aktardı.
“Yiyecek sistemindeki en minik aksama tüm sistemi etkiliyor”
Yiyecek sistemlerinde lojistik, muhafaza, perakende, çiftçi, operasyona gibi hissedarlar olduğunu, rastgele bir unsurdaki sualin tüm sistemi aksatabildiğini söyleyen Selışık, FAO’nun Sürdürülebilir Yiyecek Sistemi için uzmanlık takviyeyi sağladığını aktardı.
Yiyecek israfı mevzusuna da değinen Selışık, “Yiyecek kaybı ve israfı önlenebilir. Gelişmiş ve büyümekte olan ülkelerdeki israf meseleyi farklı. Büyümekte olan ülkelerde kayıpların yüzde 40’ı hasat ve operasyona seviyelerinde hakikatleşiyor. Gelişmiş ülkelerde ise kaybın yüzde 40’ı perakende ve harcayıcı seviyesinde hakikatleşiyor.
Türkiye’de en çok kayıp ve israf sebze ve meyvelerde. Burada kayıp oranı yüzde 53. Hane milleti seviyesindeki israf ise en çok yüzde 5 sebze – meyve, yüzde 5 hububatlar ve yüzde 4 yağlı tohum ile baklagillerde” dedi.
COVID-19 dünyada tarımı nasıl etkileyecek?
Özellikle kırılgan ülkelerin salgın sebebiyle güç gidişata düştüğünü söyleyen Selışık, 53 ülkede 113 milyon insanın akut açlıkla boğuştuğunu, böyle devam ederse kamu sıhhat sistemlerinin salgını kaldıramayabileceğini ve insanlığın trajik neticelerle karşılaşabileceğini söyledi.
Selışık FAO’nun COVID-19 krizindeki amaçlarını ise şu biçimde sıraladı: “Salgının yiyecek ve tarım üzerindeki tesirini kavramayı ve eksiltmeyi, güç vaziyette olan şahısların yiyecek güvenliğini ve uyum kaynaklarını gözetmeyi hedefliyoruz. Aynı zamanda müessese olarak virüsün orijinini ve dağılmasını kavramaya çalışıyoruz.”
Koronavirüsün besinden bulaşmadığı mevzusunda çok net bilgilerin olduğunu söyleyen Selışık, FAO olarak doğru bilgileri ulusa vermekle mükellef olduklarının altını çizdi.
Selışık dünya genelinde 185 ülkede COVID-19 bulunduğunu, bunlardan 44 ülkenin dışarıdan yiyecek yardımına lüzum dinlediğini aktardı ve küresel yiyecek ticaretinin sekteye uğraması halinde bu ülkelerin çok güç vaziyette kalacağını vurguladı. Twitter üzerindeki COVID-19 salgınıyla alakalı paylaşımlarının toplam paylaşımların yüzde 50’sine kadar çıktığını, değişik mevzuların konuşulma oranının ise yarıya düştüğünü söyleyen Selışık; besinin de bu salgınla alakalı mevzunun merkezinde yer aldığını ve çokça konuşulduğunu belirtti.
COVID-19 yiyecek sistemlerini nasıl etkiledi?
Ayşegül Selışık yiyecek sistemlerinde kollanan ilk tesirlere ait, “Piyasalar hem esas hem de uzun raf ömrü olan yiyecek alımlarında çoğalış ve e-ticarete kayma gördü. Taze mahsullere olan arzın eksilmesi maliyetleri düşmesine ve satışların yavaşlamasına yol açtı. Kümes hayvanları ve yumurta yapım zincirleri de eforlu bir alt istikametli maliyet baskısıyla karşı karşıya kaldı” dedi.
Yiyecek talebinde bazı şoklar yaşanabileceğini söyleyen Selışık, “Tarımsal yapım ve yiyecek tedarik zinciri ciddi denemelerle karşılaşacak. Sebze, meyve ve et talebi meseleleri burada ilk sırada geliyor. Konutta yemek yiyecek talebi ve arzında ve yiyecek cinslerinde radikal başkalaşımlara neden olacak. Lojistik ve yiyeceğin nakliyesinde, özellikle hayvansal mahsullerde talep şoku yaşanmaya başlıyor. Salgın ve buna müteveccih önlemlerin ne kadar süreceği bu başkalaşımlar için tanımlayıcı olacak” diye konuştu.
“Dünya yiyecek sanayini güçlü bir yarıyıl bekliyor”
COVID-19 krizi sebebiyle yiyecek sanayinin güçlü bir yarıyıla girdiğini söyleyen Selışık sektörün karşılaşacağı eforlukları ise şu biçimde sıraladı:
“Yiyecek sanayi daha az yapım, düşük kapasite kullanımı, yiyecek tedarik zincirlerinde bozulma, işgücünde eksilme, nakliye kısıtlamalarına bağlı olarak hasat sonrası kayıplarında çoğalış, yiyecek yapımı ve işlenmesinde meseleler yaşayabilir.
Nebatsal yapım üzerinde şu anda gözle görülür bir tesir yok. 2020 küresel hububat yapımı temennileri genel anlamda pozitif izliyor. Hayvansal yapım üzerinde bir tesir mevzubahisi olabilir, ancak gidişat henüz netleşmiş değil.”
Karşılaşılacak güçlüklerin aşılması için bazı teklifler sunan Selışık, “Yiyecek zincirinde sevkiyat ve teslimat için ulaşım noktaları tasarlanmalı. Bağlantıyı basitleştirmek için dijital uygulamalar geliştirilmeli. Yiyecek bankacılığı alternatifi değerlendirilmeli. Aidat ve prim borcu ödemeleri ertelenmeli, geçici Katma Değer Vergisi ve aidat indirimleri düşünülmeli. Mevcut uygulamalar sürekli bir biçimde sürdürülmeli. Krizin uzamasına rağmen yeni tasarılamalar şimdiden yapılmalı” dedi.
Yiyecek arzı nasıl etkilenecek?
Yiyecek arzının genelde elastik olmadığını, ancak bu salgın sebebiyle beslenme alışkanlıklarının değişebileceğini söyleyen Selışık, “Başlangıçta arzda çoğalış görülebilir. Ancak fakir ülkelerde tüketim daralabilir. İthalata bağımlı ülkelerde büyük meseleler yaşanabilir” diye konuştu.
Türkiye ne vaziyette?
Türkiye’nin dünyanın en büyük 7. tarım üreticisi olduğunu söyleyen Selışık, “Küresel dalgalanmalardan etkilenmemiz eforlu bir olasılık. Türkiye Avrupa, Ortadoğu, Avrasya ve Orta Asya’nın en büyük yiyecek tedarikçilerinden biri. Nakliye yolları tıkanırsa üretici de negatif etkilenecek” dedi.
FAO’nun yiyecek ticaretinde ihracat kısıtlamalarının olmaması gerektiğine dair bir tespit yaptığını söyleyen Selışık, kısıtlamaların maliyet çoğalışına neden olacağını, yiyecek teminatında meseleler yaşanacağını, kırsalda yaşayan çiftçilerin ve besine ulaşamayanların düşünülmesi gerektiğini dile getirdi.
Türkiye’nin attığı isabetli adımlar
COVID-19 salgınında Türkiye’nin yerinde müdahalelerinden laf eden Selışık, “Kısa süreli çalışma desteği, 4,3 milyon haneye sosyal takviye ödemesi, aidat borcu ve sosyal güvenlik primi ödemelerinin ertelenmesi, muhtelif sektörlerde aidat indirimleri, milli dayanışma kampanyası, tarım emekçilerine müteveccih önlemler negatif tesirleri eksiltmek için iyi misaller” dedi.
FAO Süratli Değerlendirme Anketi
Yaşanan krizle alakalı FAO’nun Avrupa ve Orta Asya bölgesi Yiyecek Talep Zinciri Süratli Değerlendirme Anketi yaptığını söyleyen Selışık, “Ürün grupları bazında zirai girdide çok yüksek bir maliyet başkalaşımı henüz görülmüyor. Ancak maliyetlerde bir çoğalış var. Bunun tesirini de ölçmeye çalıştık.
İşgücünde de bir kasvet yaşanacak. Türkiye’de döviz çoğalışı sebebiyle girdi maliyetleri arkasıydı. Her sektörün yiyecek güvenliği ve hijyen kaidelerini gözden geçirmesi gerekiyor. Bu da ilave bir maliyet anlamına geliyor” diye konuştu.
