Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim üyesi Dr. M. İhsan Hacıismailoğlu, sahabe mezarlarının bu topraklarda Türk-İslam hakimiyetini sembolize eden yapılardan birisi olduğunu söyledi.
İmam Hatip Lisesi ve İlahiyat Fakültesi Kurma ve Muhafaza Vakfı (İMVAK) Başkanlığı tarafından “Çorum Sahabeleri” bahisli konferans düzenlendi. Dr. Hacıismailoğlu, Çorum’daki sahabe mezarları, Türkiye’deki sahabeler, Türklerdeki defin kültürüne ait bilgiler verdi.
Çorum’un, evliya, ulema ve meşayih beldesi olduğunu lisana getiren Hacıismailoğlu, bu beldenin Fatih Sultan Mehmed’in hocası Akşemseddin Hazretlerine mesken sahipliği yaptığını hatırlattı. Ebussuud Efendi, Mustafa Sun’ullah Efendi, Kara Halil Efendi’nin bu topraklardan çıkıp Osmanlı’da şeyhülislamlık misyonunda bulunduklarını lisana getiren Hacıismailoğlu, Fahr’ul-Muhaddisin diye isimlendirilen Yusuf Bahri Efendi’nin kabrinin Çorum’da olduğunu söz etti.
Çorum’da sahabeye nispet edilen 5 kabir olduğunu kaydeden Hacıismailoğlu, bunların Süheyb-i Rumi, Kereb-i Gazi olarak zikredilen Amr İbn Ma’d-i Kerib, Ubeyd-i Gazi, Sa’d b. Ebi Vakkas ve Yayan Dede diye zikredilen zatlar olduğunu belirterek, hayatlarına ait geniş bilgiler verdi.
Sahabeler hakkında tabakat kitaplarında bilgi olduğunu anlatan Hacı İsmailoğlu, “Bu kitapların hepsinin bize verdiği bilgileri alt alta koyup saydığımız vakit isimlerin tespiti noktasında yalnızca 10 bin sahabenin ismini bilebiliyoruz. Bu 10 bin sahabeden de sırf bin kadarının hayat öyküsünü ayrıntıları ile öğrenebiliyoruz. Öbür taraftan Hz. Peygamber’in Veda Haccı’nda Mina’da, Müzdelife’de O’nu dinleyen sahabe sayısı 114 bin yahut 124 bin olarak geçmektedir. Fakat 124 bin bireyden bizim isimlerini bilebildiğimiz yalnızca 10 bindir. Sahabe, hicretin 17. yılından sonra cihat, ticaret üzere farklı nedenlerle dünyanın dört bir tarafına dağılmaya başladı. İşte o dağılmadan en fazla nasiplenen coğrafya Anadolu coğrafyası oldu. Münasebetiyle falanca kitabın verdiği bilgiye istinaden şurada bulunan mezardaki sahabe katiyen bu kişidir diyemediğimiz üzere Anadolu’nun dört bir tarafında bulunduğu sav edilen sahabe kabirleri için de burası katiyetle sahabi mezarı değildir diyemeyiz. Yaklaşık 124 bin sahabeden bin kişi civarı hakkında detaylı bilgiye sahibiz. Başkalarının nerede, ne vakit vefat ettikleri hakkında kesin bilgiye sahip değiliz. Yani akademik manada ülke genelindeki birden fazla sahabe mezarları hakkında olumlu yahut olumsuz kesin bir görüş bildirme imkanımız çok fazla yoktur” tabirlerini kullandı.
Anadolu halkının, kendi beldelerinde bir sahabe kabri yahut makamı olduğu inancının o bölgenin manevi ikliminin şekillenmesinde büyük tesire sahip olduğunu anlatan Hacı İsmailoğlu, “Çorum, Konstantiniyye’ye şimdiki ismi İstanbul’a giden Arapların fetih yolu üzerindedir. Arap ordularının İstanbul fethine giderken yahut gelirken Çorum topraklarından geçtiğini hepimiz biliyoruz. Ordu geçerken çeşitli nedenlerle vefat edenlerden buraya defnedilenler olabilir. Hatta mezar yerini bilmediklerimiz de tahminen vardır. Lakin Çorum’da mevcutta halk ortasında sahabi olarak mezarları olanlar İslam tarihinde meşhur isimlerdir, haklarında, vefat ve definleri hakkında bilgiye ulaşmak mümkündür. Görünen odur ki Çorum Hıdırlık’taki sahabe mezarları makam yahut öbür sahabilere ilişkin kabirlerdir. Anadolu halkının, kendi beldelerinde bir sahabe kabri yahut makamı olduğu inancı, o bölgenin manevi ikliminin şekillenmesinde büyük tesire sahiptir. Hıdırlık Camisi’nde bulunan bu sahabe türbeleri de Çorum’da hürmet gösterilen, bilhassa kandil gecelerinde, gelin alma ve sünnet merasimlerinde en çok ziyaret edilen yerlerdir. Hıdrellez şenlikleri bu yerin etrafında gerçekleştirilir. Bu bölgeye verilen kıymet, sahabe kabirlerinin bulunmasının yanı sıra, Türklerin İslam öncesi geçmişlerinden itibaren defin kültürüne değer vermelerinden ileri gelmektedir. Buralar mezar da olsa makam da olsa o şahısların ruhuna ithafen dualar okunmakta birtakım ritüeller bu bölgede icra edilmektedir. Bu mezarlarda yatanların sahabe olduğuna dair halk nezdinde genel bir kabule dayalı inanç oluşmuştur. Bu oluşumun art planında da Orta Asya Türk kültürünün bölgeye yerleşen Türk uzunlukları ile birlikte geldiği kanaati yatmaktadır. Türklerdeki Hz. Peygamber sevgisine dayalı bu inanç temelinde O’nun isminin geçtiği, O’nunla ilişkilendirilen her mevzu büyük bir saygınlığa sahiptir. Sahabeye hürmet ve komşuluk O’na hürmet ve komşuluk etmek üzere algılanmıştır. Çorum halkının Hıdırlık’taki sahabe mezar yahut makamlarına ilgi ve hürmetleri da bu çerçevede değerlendirilmelidir” halinde açıklamalarda bulundu.
“Türk kimlik ve gelenekleri mezar taşları ve üzerindeki yapısal özellikleri prestijiyle gelecek jenerasyonlara taşınıyor”
“Türk kimlik ve geleneklerinin mezar taşları ve üzerindeki yapısal özellikleri itibariyle gelecek kuşaklara taşındığını biliyoruz” diyen Hacı İsmailoğlu, şöyle devam etti:
“İslam anlayışı ve defin gelenekleri çerçevesinde değerlendirildiğinde Türklerde mezarlara daha farklı bir mana yüklendiğini, sembolik tabirler kullanıldığını, sanat ve estetik açısından farklı özellikler taşıdığını görüyoruz. Burada ölüler kültü, atalar kültü devreye girerek balballı mezar taşları, kurganlar, kümbetler, türbeler üzere farklı mezarların oluşturulduğunu, Türk kimlik ve geleneklerinin mezar taşları ve üzerindeki yapısal özellikleri itibariyle gelecek kuşaklara taşındığını biliyoruz. Buradan hareketle Türklerde mezarlar hakkında gelenek halinde bir kültür oluşturulduğunu, örneklerini kümbetlerde ve İstanbul Eyüp Sultan mezarlığı başta olmak üzere Anadolu’nun pek çok yerinde değişik uygulamalarla yaşatıldığını Türk İslam sanat tarihi kaynaklarında okuyoruz. Mezar kültürünün oluşumu, kullanılan materyallerdeki sembolik anlatılar, süslemeler üzere yönlerimizle de öbür İslam ülkelerindeki mezar anlayışlarından farklı bir duruş ve görünüş ortaya koyduğumuzu anlıyoruz. Türklerde sahabe mezarlarına farklı bir ihtimam ve hürmet gösterilmesini çok değişik etkenlerle tabir etmek mümkündür. Bunlardan bir tanesi de Hz. Peygamber’in; ’Ashabımdan rastgele birisi bir yerde ölürse, kesinlikle o, belde insanları için kıyamet günü bir ışık ve kılavuz olarak gönderilir’ biçiminde rivayet edilen hadisine mazhar olabilmektir. Buradan hareketle Anadolu’nun her tarafında çok sayıda sahabe ismine düzenlenmiş mezarlar ve makamlar vardır. Bir milletin sahip olduğu topraklarda varlığını en hoş halde belgeleyen mezarları ve sanat yapılarıdır. Sahabe mezarları da bu topraklarda Türk-İslam hakimiyetini sembolize eden yapılardan birisidir. Türkler, İslamiyet’i kabullerinin akabinde her alanda İslam’a hizmet etme yarışı içinde olmuş ve bu uğraşı her alanda göstermeye çalışmışlardır. Bu yarış, Hz. Peygamber’i sevme ve O’nun mirasına en âlâ formda sahip çıkabilme ismine sergilenmiş, bu çaba ve özellikleriyle de Türk deyince İslam, İslam deyince Türk anlaşılır olmuştur. O nedenle Türk toplumu, Hz. Peygamber’in birer mirası olarak gördükleri ashaba sahip çıkma, onları sevme, onlara hürmet gösterme konusunda bir yarış içinde olmuş, kutlu Nebi’nin sevdiklerini sevmeliyiz, onları komşu eylemeliyiz diye düşünmüşlerdir. Hz. Peygamber’e ve O’nun dostlarına, yarenlerine, arkadaşlarına duyulan sevginin tezahürü bu mezarlar olmuştur Anadolu insanı, kendi beldelerinde birer sahabe kabri, o olmasa bile teberrüken onlara ilişkin makamlar olmasını dilek etmişlerdir. Çorum sahabelerini de bu çerçevede kıymetlendirmekte fayda vardır.”
İHA
