AİLE KONUTU
Aile konutu, eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği ve düzenli yerleşim amacıyla kullandıkları mekândır. Türk Medeni Kanunu’nda tanıma sahip olmayan aile konutunun Yargıtay kararları da temel alındığı, şu nitelikleri mevcuttur:
- Eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdikleri,
- Acı, tatlı günlerini yaşadıkları,
- Yaşam faaliyetlerini yoğunlaştırdıkları,
- Müşterek yaşamları için ayrılan,
- Aynı konutta iki tarafın da yaşama hakkını güvenceye alan,
- Fiilen kullanılan,
- Ailenin barınmasına tahsis edilen yerdir.
TMK madde 194 “Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini isteyebilir.
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı hâline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile müteselsil sorumlu olur.” demektedir.
Bu madde metninden çıkarılabilecek sonuçlar ise şunlardır:
- Eğer eşlerden birisi, aile konutuyla ilgili kira sözleşmesini feshedecekse, diğer eşin de rızasını almak zorundadır. Bu rıza, aile konutunun devrinde ve aile konutu üzerindeki hakların sınırlanmasında da gereklidir.
- Eğer eşlerden birisi bu işlemler için rıza vermezse, rıza alamayan eş hakimin müdahalesini isteyebilecektir.
- Aile konutu olarak kullanılan taşınmaz mal üzerinde mülkiyet hakkına sahip olmayan eş, tapu kütüğüne aile konutu şerhin koyulmasını isteyebilir.
- Eğer kira sözleşmesi eşlerden sadece birisi adına yapılmışsa, diğer eş de kiralayana bildirimde bulunmak suretiyle sözleşmenin tarafı ve taraf olan eşle birlikte sözleşmenin müteselsil sorumlusu olabilir.
Aile konutunun düzenlenmesinin amacı, aile konutu üzerinde hak sahibi olan eşin yapması muhtemelen kötü niyetli işlemlere karşı diğer eşi, çocukları ve kamu yararını korumaktır.
Aile konutu kavramı yalnızca evlenenler için söz konusudur.
Aile konutu tektir, aile birden çok aile konutuna sahip olamaz.
AİLE KONUTU ŞERHİ İSTEMİNDE BULUNABİLECEKLER
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 44. maddesiyle, Türk Medeni Kanununun 194. maddesinin 3. fıkrasında yer alan ibaresinden ‘şerhin verilmesini’ sonra gelmek üzere ‘tapu müdürlüğünden’ ibaresi madde metnine eklenmiştir.
Bu doğrultuda, aile konutu olarak özgülenen taşınmaz mala ilişkin olarak malik olmayan eş tarafından, tapu kütüğüne şerh verilmesi tapu müdürlüğünden istenebilir.
Tapu Sicili Tüzüğünün ‘İstemde bulunacaklar’ başlıklı 17’nci maddesi ise şu şekildedir:
“Kanunî istisnalar dışında, tapu sicilinde hak sahibi olan kişiler istemde bulunabilir. Tescilden önce hak sahibi olmuş kişiler de hakkın tescili için gerekli belgeleri ibraz ederek istemde bulunabilirler. Aile konutu olarak özgülenen taşınmazın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutun aile konutu olduğuna dair şerhin verilmesini isteyebilir.”
Bu hüküm gereğince aile konutuna konu olan taşınmaza yönelik, malik, malik olmayan eş veya eşlerin her ikisi aile konutu şerhinde bulunabilir.
AİLE KONUTUNUN NİTELİĞİ
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, aile konutu şerhinin kurucu bir şerh olmadığını, bu şerhin açıklayıcı olduğunu düşünmektedir. Dolayısıyla, tapu kütüğünde aile konutu şerhinin bulunmaması halinde, diğer eşin rızası alınmadan tapuda malik olarak gözüken eş ile işlem yapan üçüncü kişinin ayni hak kazanımı doğrudan korunmayacak; bu noktada üçüncü kişinin niyeti sorgulanacaktır.
Şayet üçüncü kişi iyi niyetli ise, ayni hak kazanımı korunacak; şayet üçüncü kişi iyi niyetli değilse, ayni hak kazanımı korunmayacaktır. Diğer yandan şerhin etkisi ise eşin rızası alınmadan gerçekleştirilen kazandırıcı işlemlerin üçüncü kişinin iyi niyetine rağmen geçersiz sayılacak olmasıdır.
AİLE KONUTU ŞERHİNİN TERKİNİ
- Şerh malik olmayan eşin talebiyle işlenmiş ise yine malik olmayan eşin talebiyle,
- Şerh eşlerin birlikte talebiyle işlenmiş ise; her ikisinin veya lehine şerh verilenin talebiyle,
- Eşlerin birlikte malik olduğu hisseli taşınmaz mallarda şerh eşlerden birinin talebiyle işlenmiş ise; eşlerin ikisinin veya lehine şerh verilenin talebiyle,
- Malik olan eşin talebiyle şerh verilmiş ise malik olmayan eşin de talep ya da muvafakatiyle,
- Ölüm halinde sağ kalan eşin tek yanlı talebiyle,
- Aile konutu şerhinin terkinine ilişkin mahkeme kararının ibrazı ile,
- Kesinleşmiş boşanma veya evliliğin iptali ilamının ibrazı halinde (kararda aile konutu şerhinin devam etmesine yönelik herhangi bir hükmün bulunmaması koşuluyla) malik olan eşin tek taraflı talebiyle,
- Yeni bir aile konutu edinildiğinin ve o taşınmaza aile konutu şerhi işlendiğinin kanıtlanması durumunda malik olan eşin talebiyle,
- Aile konutu şerhi, taşınmaz maliki eşin talebine bağlı işlemlerde, diğer eşin muvafakatini zorunlu kıldığından ve talebe bağlı olmayan mahkeme kararının infazı, cebri satış gibi işlemleri engellemeyeceğinden, ayrıca, aile konutu şerhi talep edilirken diğer şerhler ile ipoteklerin hukuki sonucu kabul edildiğinden, mahkeme ya da icra müdürlüğünün yazısı ile aile konutu şerhinin terkini mümkündür.
AİLE ŞERHİNİN TAPUYU KİLİTLEMESİ SORUNU
Tapu kütüğünün kilitlenmesi, bir mahkeme veya diğer bir makam tarafından temel bir yetkilendirme hükmüne dayalı olarak doğrudan tapu memuruna yöneltilmiş, başta tapu kütüğü olmak üzere belirli ana sicillerde, bir sonraki emre ya da belirli bir süre geçene veya vakıa gerçekleşinceye kadar fiilen hiçbir kaydın icra edilememesi ya da belirli bir talebin, ana sicile yapılacak kayıtlarla yerine getirilmesidir.
Aile konutu şerhinin tapuyu kilitlemeyeceğini düşünenler birçok yazarın yanında Mustafa Alper Gümüş’e göre aile konutu şerhinin varlığı halinde tapu sicilinin kilitlenmesi söz konusudur. Zira aile konutu şerhinde de bir sonraki emre ya da belirli bir süre geçene veya vakıa gerçekleşinceye kadar fiilen hiçbir kaydın icra edilememesi ya da belirli bir talebin, ana sicile yapılacak kayıtlarla yerine getirilmemesi söz konusu olmaktadır.
